Οι διαφορές και διαφωνίες των εταίρων μπορεί να οδηγήσουν στον αποκλεισμό ενός εταίρου απο την εταιρεία ή και στην λύση αυτής. Όσα αναφέρονται παρακάτω ισχύουν αναλογικώς και για την ΕΕ ή ακόμα και την ΕΠΕ ή την ΙΚΕ (με αποκλίσεις σε κάποιες διατάξεις).
Οι διαφωνίες και οι συγκρούσεις των εταίρων ή των διαχειριστών σε μία εταιρεία μπορεί να οδηγήσουν στην εξής λύση: με δικαστική απόφαση ο ένας εκ των εταίρων να αποχωρήσει να εκδιωχθεί δηλαδή από την εταιρεία αφήνοντας τους άλλους να λειτουργούν την εταιρεία χωρίς συγκρούσεις. Η λύση της εταιρείας αντί της εξόδου ενός εταίρου ή του αποκλεισμού του είναι η τελευταία νομική επιλογή.
Ο εταίρος που επιδιώκει την λύση μιας προσωπικής εταιρείας (ΟΕ, ΕΕ) ουσιαστικά επιδιώκει α) την αποχώρησή του και απεμπλοκή του από την εταιρεία, καθώς δεν δύναται να μεταβιβάσει εύκολα τα μερίδια της συμμετοχής του (όπως στις ΕΠΕ και στις ΑΕ) και β) έχει ως οικονομικό κίνητρο την ρευστοποίηση της εταιρικής του συμμετοχής.
Ωστόσο, η λύση της εταιρείας και η θέση της σε διαδικασία εκκαθάρισης αποτελεί κατά την απολύτως κρατούσα άποψη στη νομολογία, την ύστατη λύση. Πριν από αυτήν την επιλογή ο νομοθέτης επιβάλλει την αναζήτηση άλλων λύσεων. Σχετικώς η νομολογία τονίζει ότι για να επιβληθούν η δικαστική λύση της εταιρείας και η εκκαθάριση της εταιρικής περιουσίας «πρέπει να μην υφίσταται άλλος τρόπος αντιμετώπισης του αδιεξόδου στην λειτουργία της εταιρίας» (ΑΠ 1127/1988 ΕΕμπΔ 1990/253).
Για αυτό ο νομοθέτης με βάση το άρθρο 259 Ν. 4072/2012 προτάσσει την έξοδο-αποκλεισμό του εταίρου ως αποφυγή της δικαστικής λύσης της εταιρείας, η οποία αποτελεί την ύστατη λύση. Μάλιστα, σχετικώς η νομολογία τονίζει ότι «η διχόνοια μεταξύ των εταίρων δεν δύναται να αποτελέσει σπουδαίο λόγο για τη δικαστική λύση … παρά μόνο αν παρουσιάζει σοβαρό χαρακτήρα και έχει ως επακόλουθο είτε την παράλυση της λειτουργίας της είτε την δυσχέρανση της εκπλήρωσης του σκοπού της» (ΑΠ 1127/1988 ΕΕΝ 1989 σ. 546, ΕφΚερκ 119/2000 ΔΕΕ 2001 σ. 867, ΕφΠειρ 871/2009 ΝΟΜΟΣ). Σχετικώς, η νομολογία ορίζει ότι μια εμπορική εταιρεία λύεται από κάποιον εταίρο «εφόσον δεν υπάρχει δυνατότητα αποκλεισμού του» (ΕφΠειρ 871/2009 ΔΕΕ 2010 σ. 564).
Ουσιαστικά ο εταίρος μέσω του άρθρου 259 Ν. 4072/2012 και της δικαστικής λύσης/εκκαθάρισης, επιδιώκει α) την απεμπλοκή του από την εταιρεία και β) την είσπραξη της αξίας της συμμετοχής του σε αυτήν. Ακριβώς τα ίδια έννομα και οικονομικά αποτελέσματα παρέχει το άρθρο 263 Ν. 4072/2012 χωρίς όμως την λύση/εκκαθάριση της εταιρείας, δηλαδή χωρίς την καταστροφή της εταιρείας.
Το άρθρο 263 Ν. 4072/2012, το οποίο εξειδικεύει το άρθρο 771 ΑΚ περί εταιρειών, αναφέρει ότι «αν συντρέχει στο πρόσωπο ενός εταίρου περιστατικό που θα δικαιολογούσε τη λύση της εταιρείας σύμφωνα με την περίπτωση δ’ της παραγράφου 1 του άρθρου 259, το μονομελές πρωτοδικείο μπορεί, ύστερα από αίτηση των λοιπών εταίρων, η οποία εκδικάζεται κατά τη διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας, αντί της λύσης της εταιρείας, να διατάξει τον αποκλεισμό του εταίρου».
Μετά τις τροποποιήσεις του ΚΠολΔ εκ του Ν. 4055/2012 και Ν. 4198/2013, πλέον αρμόδιο είναι το Ειρηνοδικείο κατά την εκούσια δικαιοδοσία, όπως συμβαίνει και με την δικαστική λύση της εταιρείας.
Κατά τη νομολογία «μπορεί να αποτελέσει σπουδαίο λόγο για την έξοδο κάποιου εταίρου … η σοβαρή διαταραχή των προσωπικών και εταιρικών σχέσεων των εταίρων και οι συνεχείς διαφωνίες και διενέξεις τους, συνεπαγόμενες την αδυναμία συνεργασίας τους για την επίτευξη του εταιρικού σκοπού. Εξάλλου, για τη στοιχειοθέτηση του σπουδαίου λόγου για τον οποίο λύεται με (διαπλαστική) δικαστική απόφαση η εταιρία … δεν προϋποτίθεται η ύπαρξη υπαιτιότητας των λοιπών εταίρων ή των εκπροσώπων της εταιρίας, ούτε η έλλειψη υπαιτιότητας του ζητούντος την έξοδο εταίρου…» (ΕφΑθ 2406/2011 ΔΕΕ 2011 σ. 1148).
Επομένως, ουσιαστική προϋπόθεση για να διατάξει το δικαστήριο αποκλεισμό του εταίρου είναι η ύπαρξη σπουδαίου λόγου λύσης της εταιρείας αναφορικά με την παράβαση των υποχρεώσεων ενός εταίρου. Με τον τρόπο αυτό ο νομοθέτης θεσπίζει ένα υποκατάστατο μέτρο της λύσης της εταιρείας επιδιώκοντας άρση της διατάραξης της εταιρικής σχέσης με έναν οικονομικά εύλογο και ηπιότερο τρόπο (ΕφΘεσ 2671/1982 Αρμ 1986 σ. 418).
Ο νομοθέτης δεν αναζητά την υπαιτιότητα στη συμπεριφορά κάποιου εταίρου (βλ. γράμμα αλλά και πνεύμα άρθρου 263,259 Ν. 4072/2012). Ο νομοθέτης επιδιώκει μόνο να αντιμετωπίσει μια πραγματική κατάσταση: την αδυναμία των εταίρων της προσωπικής εταιρείας να συνεργαστούν. Αδυναμία που επιλύεται με την έξοδο ενός εκ των εταίρων και με την καταβολή σε αυτόν της αξίας της εταιρικής του συμμετοχής χωρίς να χρειάζεται να καταφύγει το δικαστήριο στη λύση της εταιρείας.
Η δικηγορική μας εταιρεία έχει χειριστεί υποθέσεις τέτοιας φύσης, όμως η
απλή ανάγνωση του παρόντος δεν παρέχει πλήρη ενημέρωση, η οποία παρέχεται από τους δικηγόρους της εταιρείας μας.
