Προστασία προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών: τι προβλέπεται σε ελληνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Ένα από τα σημαντικότερα πρακτικά αλλά και νομικά ζητήματα που προβληματίζουν όλους εκείνους που ασχολούνται με το χώρο της τεχνολογίας και δη των ηλεκτρονικών υπολογιστών, είναι ο τρόπος, το περιεχόμενο και η έκταση προστασίας των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών για τους δημιουργούς τους.
Ένα από τα σημαντικότερα πρακτικά αλλά και νομικά ζητήματα που προβληματίζουν όλους εκείνους που ασχολούνται με το χώρο της τεχνολογίας και δη των ηλεκτρονικών υπολογιστών, είναι ο τρόπος, το περιεχόμενο και η έκταση προστασίας των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών για τους δημιουργούς τους.
Ένα πρόγραμμα είναι μια σειρά εντολών προς τον υπολογιστή, η οποία συντάσσεται στη μορφή του πηγαίου κώδικα (Source code). Ο πηγαίος κώδικας αποτελεί τον πυρήνα ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή γι’αυτό και τις περισσότερες φορές παραμένει στο δημιουργό του. Αυτό συμβαίνει γιατί η μεταβίβαση του είναι πάρα πολύ δαπανηρή και αποξενώνει πλήρως τον κατασκευαστή του προγράμματος από το έργο του, καθώς δίνει στον τρίτο την δυνατότητα να παρέμβει στην βάση της εφαρμογής, να την εξελίξει, τροποποιήσει, μεταλλάξει χωρίς να χρειάζεται προηγούμενη συναίνεση ή άδεια του αρχικού δημιουργού «Καμία δε παρέμβαση δεν είναι κατ’ουσίαν δυνατή σε αυτό, χωρίς τη δυνατότητα πρόσβασης στον πηγαίο κώδικα» (Ελεγκτικό Συνέδριο 100/2008 ΝΟΜΟΣ).
Ιδιαίτερα στοιχεία που θα πρέπει κανείς να έχει στο νου αναφορικά με την προστασία ενός προγράμματος με βάση τις διατάξεις για την πνευματική ιδιοκτησία, είναι ότι άξιο προστασίας είναι ένα πρόγραμμα – και συγκεκριμένα η μορφή του και όχι οι ιδέες στις οποίες τυχόν στηρίζεται – εφόσον αυτό είναι πρωτότυπο, δηλαδή εφόσον αποτελεί πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα του δημιουργού του.
Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά το προστατευτικό πλαίσιο του νόμου περί προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών ο ν.2121/1993 περιλαμβάνει ρητά στα προστατευόμενα έργα τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών κάθε μορφής, τα οποία θεωρούνται ως έργα λόγου προστατευόμενα με τις διατάξεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας οι οποίες παρέχουν αποτελεσματική προστασία έναντι παράνομης χρήσης του προγράμματος. (ΠΠρΑθ 895/2012 ΝΟΜΟΣ = «Αντικείμενο δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας μπορεί να αποτελέσει και το πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή). Αντικείμενο της προστασίας που χορηγεί η οδηγία αυτή είναι το πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή σε όλες τις μορφές εκφράσεως του, οι οποίες επιτρέπουν την αναπαραγωγή του σε διάφορες γλώσσες προγραμματισμού, συμπεριλαμβανομένου και του πηγαίου ή αντικειμενικού κώδικα, αλλά και της προπαρασκευαστικής εργασίας σχεδιασμού που οδηγεί στην κατάρτιση ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή, εφόσον η φύση της προπαρασκευαστικής εργασίας είναι τέτοια που το πρόγραμμα του ηλεκτρονικού υπολογιστή μπορεί να προκύψει από αυτή σε ένα μεταγενέστερο στάδιο (βλ. την απόφαση του Δ.Ε.Κ. της 22-12-2010, στην ως άνω υπόθεση C-393/09, σκέψεις 36 -38, δημ. στην Τ.Ν.Π. Euro-Lex).
Η προστασία από την πνευματική ιδιοκτησία επέρχεται από τη στιγμή της δημιουργίας του προγράμματος και δεν απαιτείται καμία επιπλέον διατύπωση ή διαδικασία από το δημιουργό. Έτσι, το δικαίωμα αποδίδεται καταρχήν στον πρώτο που θα παρουσιάσει το εν λόγω πρόγραμμα στο κοινό. Σημαντικό στοιχείο, άρα, αποτελεί το γεγονός να μπορεί ο δημιουργός να αποδείξει ότι είναι πράγματι ο πρώτος που δημιούργησε το εν λόγω πρόγραμμα. Για το λόγο αυτό, πολλοί δημιουργοί προχωρούν σε κατοχύρωση των προγραμμάτων τους με διάφορους τρόπους, που θα επιβεβαιώνουν τη χρονολογία δημιουργίας τους, όπως λ.χ. με την κατάθεση του πηγαίου κώδικα σε συμβολαιογράφο. Σύμφωνα με το άρθρο 1 του ν. 2121/1993, οι πνευματικοί δημιουργοί με τη δημιουργία του έργου τους, αποκτούν πάνω σ’ αυτό πνευματική ιδιοκτησία, που περιλαμβάνει, ως αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα, α) το δικαίωμα της εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και β) το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού τους δεσμού προς αυτό (ηθικό δικαίωμα).
Στην πράξη, ο δημιουργός ενός προγράμματος, κατά τη διαδικασία της εμπορικής του εκμετάλλευσης, παρέχει στους χρήστες τη λεγόμενη «άδεια χρήσης τελικού χρήστη», η οποία ουσιαστικά δίνει στο χρήστη του προγράμματος ένα περιορισμένο δικαίωμα χρήσης του, υπό τους όρους και μέσα στο πλαίσιο που λεπτομερέστερα ρυθμίζεται στη σχετική άδεια. Συγκεκριμένα βάσει του άρθρου 32 παρ. 1 του ν. 2121/1993, η αμοιβή που οφείλει να καταβάλλει ο αντισυμβαλλόμενος στον δημιουργό για δικαιοπραξίες που αφορούν τη μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος ή εξουσιών από αυτό, την ανάθεση άδειας εκμετάλλευσης, συμφωνείται υποχρεωτικά σε ορισμένο ποσοστό, το ύψος του οποίου καθορίζεται ελεύθερα μεταξύ των μερών(ΟλΑΠ 5/2013 ΧριΔ2013.276)
Σύμφωνα με το άρθρο 13 του νόμου ο δημιουργός μπορεί να καταρτίζει συμβάσεις, με τις οποίες αναθέτει στον αντισυμβαλλόμενο και αυτός αναλαμβάνει την υποχρέωση να ασκήσει εξουσίες που απορρέουν από το περιουσιακό δικαίωμα (συμβάσεις εκμετάλλευσης) ή να επιτρέπει σε κάποιον άλλον την άσκηση εξουσιών που απορρέουν από το περιουσιακό του δικαίωμα (άδειες εκμετάλλευσης). Οι συμβάσεις αυτές, όμως, πρέπει να καταρτιστούν εγγράφως, επί ποινή ακυρότητας την οποία μπορεί να επικαλεστεί μόνο ο δημιουργός (άρθρο 14), μέχρι όμως την επίκληση της ακυρότητας η δικαιοπραξία αναπτύσσει πλήρως την ενέργειά της (ΕφΑθ 8138/2000 ΔΕΕ 2001.60, Λ. Κοτσίρη, Πνευματική ιδιοκτησία, 5η έκδ. 2010, παρ. 298).
Για τη μεταβίβαση του πηγαίου κώδικα η οποία καταρτίζεται εγγράφως μπορεί να συμφωνηθεί προφορικά αντί για συγκεκριμένο τίμημα η συνέχιση συνεργασίας των μερών με ανάθεση και συντήρηση νέων εφαρμογών- προγραμμάτων. Η σύμβαση αυτή θα αποτελεί σύμβαση έργου όπου το τίμημα είναι δυνατόν να συμφωνηθεί και προφορικά καθώς όπως ορίζει η διάταξη του άρθρου 682ΑΚ και έχει κριθεί και νομολογιακά «αμοιβή λογίζεται πως έχει συμφωνηθεί σιωπηρά, αν το έργο συνηθίζεται να εκτελείται μόνο με αμοιβή»(ΑΠ 1344/2000 ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1970/2013 ΝΟΜΟΣ, ΕφΛαρ 210/2012 ΝΟΜΟΣ, ΕφΠειρ 163/2010 ΝΟΜΟΣ, ομοίως περί μισθώσεως έργου σε ΑΠ 2041/2013 ΝΟΜΟΣ αλλά και περί έργου πνευματικής ιδιοκτησίας ΑΠ 238/1995 ΝοΒ 1996, σελ. 799). Αν επομένως ο αντισυμβαλλόμενος δεν προβεί μετά τη μεταβίβαση των πηγαίων κωδίκων σε εκπλήρωση της δικής του αντιπαροχής θα ευθύνεται συμβατικά βάσει του άρθρου 682 ΑΚ ενώ δεν μπορεί να προβάλλει κατά του δημιουργού ότι το τίμημα δεν έχει καθοριστεί εγγράφως, γιατί η αβεβαιότητα ως προς την κατάρτιση/περιεχόμενο της σύμβασης συνήθως λειτουργεί σε βάρος των δημιουργών και ως εκ τούτου, εφόσον ο δημιουργός κατορθώσει χωρίς έγγραφο να αποδείξει την κατάρτιση και το περιεχόμενο της σύμβασης αυτή είναι ισχυρή και παράγει όλα τα έννομα αποτελέσματά της(ΠΠΑ889/2018).
Αξίζει να αναφέρουμε ότι παρότι με βάση το νόμο 1733/1987 περί βιομηχανικής ιδιοκτησίας τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών δεν θεωρούνται εφευρέσεις και για το λόγο αυτό καταρχήν αποκλείονται από την παρεχόμενη προστασία , ωστόσο σήμερα επικρατεί μια τάση συσταλτικής ερμηνείας της εν λόγω διάταξης , με βάση την οποία είναι δυνατή η απονομή διπλώματος ευρεσιτεχνίας σε προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών υπό πλαίσιο αυστηρών και συγκεκριμένων προϋποθέσεων(ΕπισκΕΔ 2000,915).
Οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται προκειμένου ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή να λάβει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας είναι:
• Το ίδιο το πρόγραμμα προσδίδει την υπεραξία στην εφεύρεση, δηλαδή όταν το πρόγραμμα που χρησιμοποιεί η εφεύρεση (που «τρέχει» δηλαδή στον υπολογιστή – hardware), επιλύει ένα τεχνικό πρόβλημα ή επιφέρει ένα τεχνικό αποτέλεσμα .
• Το πρόγραμμα αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει εφευρετική δραστηριότητα, της οποίας απαραίτητος όρος είναι η παρουσία τεχνικής συμβολής, δηλαδή μιας τέτοιας συμβολής στη στάθμη της τεχνικής σε έναν τεχνικό τομέα, η οποία δεν είναι αυτονόητη για κάποιον ειδικευμένο επαγγελματία του τομέα.
• Η εφεύρεση θα πρέπει να είναι νέα. Αυτό συνίσταται στο ότι το πρόγραμμα H/Y δεν πρέπει ν’ ανήκει στη στάθμη της τεχνικής, δηλαδή δεν έχει γίνει γνωστό στο κοινό με οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο, γραπτά ή προφορικά ή ακόμη και με τη χρήση ενός προϊόντος ή μιας μεθόδου πριν από την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης για χορήγηση διπλώματος .
• Τελευταία προϋπόθεση για τη χορήγηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας σε κάποιο πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή, αποτελεί η βιομηχανική εφαρμογή της εφεύρεσης ή με πιο απλά λόγια, το πρόγραμμα H/Y να μπορεί να χρησιμοποιηθεί στον τομέα της βιομηχανίας . Εξάλλου, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας ανήκουν στα δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας και συγγενεύουν με την πατέντα.
Σε περίπτωση απονομής διπλώματος ευρεσιτεχνίας για πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή, ο δικαιούχος απολαμβάνει περιουσιακών εξουσιών οι οποίες επιτρέπουν τη μεταβίβαση του δικαιώματος και την παραχώρηση αδειών εκμετάλλευσης, αλλά και εξουσιών μη περιουσιακής φύσεως, όπως αναγραφή του ονόματος του δικαιούχου πάνω στο πρόγραμμα. Για την κατοχύρωση ή όχι διπλώματος ευρεσιτεχνίας απαιτείται η υποβολή αίτησης και η ολοκλήρωση σχετικής διαδικασίας και κρίσης ενώπιον του Οργανισμού Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας. Η διαδικασία αυτή είναι αρκετά χρονοβόρα, όμως τα δικαιώματα, εφόσον εγκριθεί η αίτηση, αποκτούν αναδρομική ισχύ, δηλαδή από την ημέρα υποβολής της αίτησης.
Σε παγκόσμιο επίπεδο η προστασία του προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή ως πνευματικού έργου προβλέπεται από το άρθρο 10 της Συμφωνίας για τα Δικαιώματα Διανοητικής Ιδιοκτησίας στον Τομέα Εμπορίου που περιλαμβάνεται στην Τελική Πράξη του Γύρου της Ουρουγουάης του 1994 (Συμφωνία ΤΡΙΡ5), το άρθρο 4 της Συνθήκης του Παγκόσμιου Οργανισμού για την Προστασία της Διανοητικής Ιδιοκτησίας (WIΡΟ) για την πνευματική ιδιοκτησία του 1996 και σε ευρωπαϊκό επίπεδο από το άρθρο 1 της Οδηγίας 91/250/ΕΟΚ του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων της 14.5.1991 «για τη νομική προστασία των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών», η οποία αντικαταστάθηκε εν συνεχεία με την εν πολλοίς ομοίου περιεχομένου Οδηγία 2009/24/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23.4.2009. Η Οδηγία 91/250 μεταφέρθηκε στην ελληνική έννομη τάξη μέσω του ν.2121/1993.
Η προστασία επομένως που ο νόμος παρέχει μέσω των ανωτέρω διατάξεων δίνει στο δημιουργό ο οποίος για την εκπόνηση του συγκεκριμένου προγράμματος έχει ξοδέψει χρόνο, κόπο αλλά και χρήματα το δικαίωμα να επιτρέπει ή να απαγορεύει ορισμένες ενέργειες επί του προγράμματος, όπως για παράδειγμα την αναπαραγωγή του προγράμματος, η οποία περιλαμβάνει και τη φόρτωση ή εμφάνιση στην οθόνη, την εκτέλεση, τη μεταβίβαση καθώς και την αποθήκευση σε υλικό φορέα (δισκέτα, cd κ.λπ.).
Ακόμα ο νόμος προς προστασία του δικαιώματος της πνευματικής ιδιοκτησίας, εν περιπτώσεις προσβολής, παρέχει στον προσβαλλόμενο, εκτός από την αγωγή αναγνώρισης του δικαιώματος, την αγωγή άρσεως της προσβολής και της παράλειψης εις το μέλλον( άρθρο 65 παρ.1 ν2121/1993)καθώς και αγωγή αποζημίωσης, εφ` όσον συντρέχει υπαιτιότητα(άρθρο 65παρ.2 ν2121/1993). Η διάταξη αυτή ενσωματώνει τη διάταξη του άρθρου 914 ΑΚ όπου πέραν της υπαιτιότητας απαιτεί και παράνομη συμπεριφορά, εν προκειμένω τη προσβολή διατάξεων περί πνευματικής ιδιοκτησίας. (βλ. ΑΠ 1030/2010 ΕπισκΕμπΔ 2011. 85 και Τ.Ν.1Ι. ΝΟΜΟΣ).Ο δημιουργός εν κατακλείδι είναι αυτός που θα επιλέξει ποιο είδος προστασίας του ταιριάζει περισσότερο ανάλογα με τις περιστάσεις με σκοπό τη μεγαλύτερη δυνατή διασφάλιση των συμφερόντων του.
Η δικηγορική μας εταιρεία έχει χειριστεί υποθέσεις τέτοιας φύσης, όμως η
απλή ανάγνωση του παρόντος δεν παρέχει πλήρη ενημέρωση, η οποία παρέχεται από τους δικηγόρους της εταιρείας μας.
